Każdej osobie zatrudnionej na umowie o pracę w Polsce przysługują pewne podstawowe uprawnienia, w tym wynagrodzenie w określonej wysokości czy możliwość skorzystania z urlopu wypoczynkowego. Za ich łamanie pracodawcy grozi kara grzywny, a w skrajanych przypadkach nawet kara ograniczenia wolności.
Kodeks pracy wyraźnie określa zakres obowiązków pracownika, ale przyznaje mu także szereg praw:
1 Tylko obowiązki wynikające z umowy
Podstawowym dokumentem regulującym wzajemny stosunek pracodawcy i pracownika jest umowa o pracę, a głównym prawem zatrudnionego jest prawo do wykonywania pracy zgodnie z warunkami określonymi w umowie o pracę, które nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa pracy.
Aby umowa byłą ważna, powinna określać strony stosunku pracy oraz rodzaj umowy. Ponadto dokument powinien wskazywać warunki pracy i płacy, w tym rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, wynagrodzenie za pracę odpowiadające rodzajowi pracy (ze wskazaniem składników wynagrodzenia), wymiar czasu pracy oraz termin rozpoczęcia pracy.
2 Godziwe wynagrodzenie za pracę
Wynagrodzenia, na jakie zgadza się pracownik w umowie o pracę, dokonuje się co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie. Ponadto powinno być one ustalone na godziwym poziomie. Co to oznacza?
Przede wszystkim powinno być takiej wysokości, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Pracodawca może przy tym dokonywać potrąceń z wynagrodzenia podwładnych tylko w granicach przewidzianych prawem.
Zasada godziwego wynagrodzenia obejmuje także taką wysokość wypłat, które zapewniają pracownikowi i jego rodzinie egzystencję odpowiadającą godności ludzkiej. Określa to wysokość minimalnego wynagrodzenia, jakie może otrzymywać w Polsce pracownik, i jest ustalane ustawowo.
Godziwe wynagrodzenie oznacza wreszcie także, że jeżeli dana osoba wykonuje pracę takiego samego rodzaju lub na takim samym stanowisku jak inny pracownik, to wynagrodzenie obydwojga w takich sytuacjach musi być równe.
3 Zakaz dyskryminacji
Niegodziwe wynagrodzenie może być bowiem uznane za dyskryminację. Tymczasem w Polsce obowiązuje zasada równości praw pracowniczych – każdy pracownik bez względu na płeć ma równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków.
Zasada równego traktowania w zatrudnieniu nakłada na pracodawcę obowiązek równego zatrudnienia wszystkich pracowników w zakresie:
- nawiązania i rozwiązania stosunku pracy,
- warunków zatrudnienia,
- awansowania,
- dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
Zakaz dyskryminacji obowiązuje przy tym bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także bez względu na zatrudnienie na czas określony lub nie określony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy.
4 Prawo do wypoczynku
Do podstawowych praw pracownika zalicza się również prawo do wypoczynku, który gwarantują przepisy o czasie pracy, dniach wolnych od pracy oraz o urlopach wypoczynkowych.
Czas pracy to czas, kiedy pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy, zarówno w zakładzie pracy, jak i innym wyznaczonym przez firmę miejscu. Nie może on przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy. Łącznie z godzinami nadliczbowymi tygodniowo czas pracy nie może przekroczyć 48 godzin w przyjętym okresie rozliczeniowym.
W każdym tygodniu pracownikowi przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę. Ponadto każdy zatrudniony na umowę o pracę może skorzystać z corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego.
5 Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
Każdy pracownik (niezależnie od umowy) ma również prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pracodawca ponosi pełną odpowiedzialność za zapewnienie odpowiednich warunków bhp w zakładzie i ma obowiązek w szczególności:
- organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki jej wykonywania;
- zapewniać przestrzeganie w firmie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń;
- zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy.
Wszystkie te zadania pracodawca powinien realizować stosując nowoczesne rozwiązania, czyli uwzględniające osiągnięcia nauki i techniki.
Autor: Agnieszka Brzostek
Źródło: Dziennik Gazeta Prawna
