Pracodawca odmówił części załogi skorzystania w sierpniu z wypoczynku. Obawia się jednak, że zatrudnieni będą chcieli pójść na urlop na żądanie. To z kolei może sparaliżować funkcjonowanie firmy. Czy pracownicy mogą w ten sposób wymusić wypoczynek? Czy urlop na żądanie przelicza się na godziny?
Nie jest możliwe wymuszenie przez pracownika wypoczynku, gdyż urlop na żądanie nadal jest urlopem wypoczynkowym, a to oznacza, że pracownik nie może sam go sobie udzielić. Warunkiem skorzystania z tego uprawnienie jest zgoda pracodawcy. Z art. 1672 kodeksu pracy (dalej: k.p.) wynika, że pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż czterech dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Łączny wymiar urlopu na żądanie nie może przekroczyć w roku kalendarzowym czterech dni niezależnie od liczby pracodawców, z którymi pracownik pozostaje w danym roku w stosunkach pracy. To, że jest to urlop na żądanie, nie oznacza jednak, że pracodawca ma bezwzględny obowiązek go udzielić pracownikowi w każdej sytuacji.
Pogląd ten potwierdza np. wyrok Sądu Najwyższego z 7 listopada 2013 r. (sygn. akt SNO 29/130), w którym sąd podał, że każdy urlop, także urlop na żądanie, może być rozpoczęty wówczas, gdy istnieje w tym zakresie pozytywna decyzja pracodawcy, zakomunikowana pracownikowi. Do wykorzystania urlopu z art. 1672 k.p. nie uprawnia zatem pracownika samo złożenie przez niego wniosku (żądania), a samo zawiadomienie pracodawcy o rozpoczęciu urlopu nie stanowi podstawy do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy. Zdaniem SN obowiązek udzielenia pracownikowi urlopu na żądanie na podstawie art. 1672 k.p. nie oznacza bezwzględnego charakteru tego obowiązku. Pracodawca może bowiem odmówić udzielenia go ze względu na szczególne okoliczności, które powodują, że zasługujący na ochronę wyjątkowy interes pracodawcy wymaga obecności danego pracownika w pracy w okresie określonym w żądaniu udzielenia urlopu. SN podkreślił jednak, że jeżeli pracodawca odmawiający udzielenia urlopu nie podał żadnych szczególnych okoliczności uzasadniających odmowę udzielenia urlopu na żądanie (art. 1672 k.p.) i urlopu zaległego (art. 168 k.p.), to przyjąć należy, że mimo nieudzielenia pracownikowi obu tych postaci urlopu jego nieobecność na stanowisku pracy należy ocenić jako usprawiedliwioną.
Jeżeli chodzi o drugie pytanie dotyczące przeliczania urlopu na żądanie, to wskazać należy, że zgodnie z art. 1542 k.p. urlopu wypoczynkowego udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu. Dotyczy to również urlopu na żądanie. Oznacza to, że pracownik ma prawo do czterech dni urlopu na żądanie w roku, ale nie jest to równoznaczne z tym, że przysługuje mu np. 4 x 8 godz. = 32 godz. urlopu na żądanie. Jeśli w danym dniu pracownik ma zaplanowane np. 12 godzin do przepracowania, ale tego dnia chciałby skorzystać z urlopu na żądanie, to pracodawca udziela mu jednego dnia urlopu na żądanie, co skutkuje tym, że z czterech przysługujących mu dni urlopu na żądanie pracownik wykorzysta jeden dzień (zostaną mu trzy dni urlopu na żądanie do wykorzystania), ale jego pula urlopowa pomniejszy się o 12 godzin, czyli w praktyce o 1,5 dnia urlopu wypoczynkowego przeliczeniowo.
Z kolei dla pracownika świadczącego pracę w systemie równoważnym czasu pracy, którego dobowa norma czasu pracy jest wyższa niż 8 godzin, a w pozostałe dni tygodnia dobowa norma ulega skróceniu, przy zachowaniu 40 godzin pracy tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, należy przyjąć założenie, że dzień udzielonego urlopu odpowiada dobowemu wymiarowi czasu pracy w dniu, w którym wnioskuje o urlop wypoczynkowy. Jeżeli w tym dniu czas pracy przekracza 8 godzin na dobę, odpowiada to jednemu dniowi urlopu pracownika. Przepisy dotyczące urlopu wypoczynkowego należy stosować analogicznie do urlopu na żądanie.
Podstawa prawna
art. 1542 i 1672 ustawy z 26 czerwca 1974 r. ‒ Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1510)
Autor: Leszek Jaworski
Źródło: Dziennik Gazeta Prawna